Ο Τζέιμς Τζόις υπήρξε ένας εκ των κορυφαίων μοντερνιστών συγγραφέων που με τη μοναδική και ρηξικέλευθη γραφή του συνέβαλε τα μέγιστα στη διαμόρφωση της σύγχρονης πεζογραφίας.
H βιογραφία του σε κόμικς με τίτλο «Τζέημς Τζόυς - Το πορτρέτο ενός Δουβλινέζου»του Αλφόνσο Θαπίκο (μετάφραση: Αγγελος Δόξας), που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις γράμματα, δίνει στον αναγνώστη όλα τα απαραίτητα στοιχεία γνωριμίας με τον Ιρλανδό πρωτοπόρο λογοτέχνη.
Στις 16 Ιουνίου, όπως κάθε χρόνο, γιορτάστηκε η Bloomsday. Η 16η Ιουνίου είναι η μέρα κατά την οποία διαδραματίζεται ολόκληρος ο «Οδυσσέας», το πιο εμβληματικό έργο του Τζόις με πρωταγωνιστή τον Λέοπολντ Μπλουμ.
Ακούγεται πράγματι παράδοξο να έχει καθιερωθεί μια επετειακή εορτή με αφορμή τη μέρα κατά την οποία λαμβάνει χώρα ένα λογοτεχνικό έργο.
Εξηγείται όμως. Το έργο του Τζέιμς Τζόις (1882-1941) είναι τόσο σπουδαίο και τόσο επιδραστικό μέχρι σήμερα, που μια τέτοια γιορτή μόνο υπερβολή δεν είναι.
Εκτός όμως από τον «Οδυσσέα», ο Τζόις έχει δημιουργήσει και άλλα αριστουργήματα όπως το «Πορτρέτο του καλλιτέχνη», τους «Δουβλινέζους», την «Αγρύπνια των Φίννεγκαν» κ.ά.
Τα πολλαπλά πρόσωπα του Τζόις σε μια απόπειρα να καθιερωθεί στους συγγραφικούς κύκλους και να αποκτήσει φήμη |
Το βιβλίο του Θαπίκο τηρεί την παραδοσιακή φόρμα των βιογραφιών, ακολουθώντας μια αυστηρά χρονολογική εξέλιξη των γεγονότων που σημάδεψαν τη ζωή του Τζόις, εκκινώντας από τη γέννησή του σε ένα προάστιο του Δουβλίνου και συνεχίζοντας με τα πρώτα χρόνια του στο Κλόνγκοουζ Γουντ, το περιβόητο οικοτροφείο των Ιησουιτών που αποτελεί και τον βασικό τόπο στον οποίο εξελίσσεται και το μεγαλύτερο μέρος τού εν μέρει αυτοβιογραφικού «Πορτρέτου του καλλιτέχνη».
Μέσω της βιογραφίας, ωστόσο, ο Θαπίκο αναπτύσσει εν συντομία και τα βασικά πολιτικά και θρησκευτικά διακυβεύματα της σύγκρουσης για την ανεξαρτησία ανάμεσα σε Ιρλανδία και Μεγάλη Βρετανία του τελους του 19ου αιώνα.
Ακολουθεί η εφηβεία στο κολέγιο Μπελβεντέρε και η προσπάθεια του Τζόις να παραμείνει πιστός στις θρησκευτικές του «υποχρεώσεις» και στην πνευματική του προσήλωση στον Θεό παρά τους σαρκικούς πειρασμούς που τον κατακλύζουν μέχρι εντέλει να ενδώσει στις «αμαρτίες» και στην «ακολασία».
Οι ενοχές είναι βαριές, αλλά ανάμεσα στο ηθικό δίλημμα της σωματικής απόλαυσης και της θρησκευτικής πίστης θα επιλέξει, ευτυχώς, την πρώτη.
Στα πανεπιστημιακά του χρόνια θα ασχοληθεί με τη συγγραφή ποίησης και θα κάνει κάποιες λογοτεχνικές κριτικές, ενώ αμέσως μετά αποφασίζει να μετακομίσει στο Παρίσι, τάχα για να σπουδάσει Ιατρική, στην πραγματικότητα για να αναμιχθεί με τους κύκλους των μποέμ, να διαβάσει λογοτεχνία, να δει θεατρικές παραστάσεις και να καταναλώσει αψέντι.
Το 1903, ο αιφνίδιος θάνατος της μητέρας του τον αναγκάζει να επιστρέψει στο Δουβλίνο και να προσγειωθεί στη σκληρή πραγματικότητα της ζωής, προσπαθώντας να επιβιώσει γράφοντας λογοτεχνικές κριτικές.
Ο παθιασμένος έρωτάς του με τη Νόρα Μπάρνακλ τον ανανέωσε και αναζοπύρωσε το ενδιαφέρον του για το γράψιμο.
«Του λοιπού, άρχισε να βλέπει τον κόσμο εχθρικά. Με δύναμή του τη Νόρα και την τέχνη, κήρυξε τον πόλεμο στην παράλυτη κοινωνία, στην αντιδραστική εκκλησία, ακόμη και στη λογοτεχνική αναγέννηση της Ιρλανδίας, που ήταν αναπόσπαστο μέρος του», αφηγείται ο Θαπίκο, σχεδιάζοντας τον Τζόις στα 22 του χρόνια να δηλώνει στη μούσα του: «Περιφρονώ την κοινωνική τάξη πραγμάτων! Περιφρονώ την εκκλησία και τις αξίες του κατεστημένου… Είμαι ένας παρίας, ένας άσωτος που κρατάει με τα δόντια την περηφάνια του!»
Στη συνέχεια θα αρχίσουν τα ταξίδια προς αναζήτηση επαγγελματικής στέγης αλλά και λόγω τυχοδιωκτισμού και «συλλογής εμπειριών».
Λονδίνο, Παρίσι, Ζυρίχη, Τεργέστη, Πόλα, Ρώμη και πάλι Τεργέστη, όπου θα στεριώσει μέχρι το 1915 σε ένα σταυροδρόμι πολιτισμών και θρησκειών. Εκεί τέλειωσε τη «Μουσική δωματίου» και τους «Δουβλινέζους», καταστάλαξε ιδεολογικά στον σοσιαλισμό και σφυρηλατήθηκε ακόμη περισσότερο μέσα του η ανάγκη για αυτοδιάθεση της Ιρλανδίας.
Οι ιδέες του δεν είχαν τελειωμό ποτέ και, έτσι, σε μια από τις επιστροφές του στο Δουβλίνο, άνοιξε τον πρώτο κινηματογράφο της πόλης, το θρυλικό «Σινέ-Βόλτα» το 1909 που χρεοκόπησε και έκλεισε λίγους μήνες αργότερα.
Ακολούθησε η συγγραφή του «Πορτρέτου του καλλιτέχνη», που έπειτα από πολλές διαδοχικές εκδοτικές απορρίψεις λόγω «άσεμνων» περιγραφών αλλά και για πολιτικούς λόγους κυκλοφόρησε χρόνια αργότερα, και οι «Εξόριστοι».
Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ανάγκασε την οικογένεια Τζόις, που πλέον είχε αποκτήσει δύο παιδιά, να μεταφερθεί στη Ζυρίχη, παρά τις συμβουλές των Εζρα Πάουντ και Χ. Τζ. Γουέλς να γυρίσουν στο Δουβλίνο.
Τα τέλη της δεκαετίας του 1910 τον ξαναβρίσκουν στο Παρίσι και αφού το όνομά του γίνεται πλέον γνωστό, αρχίζουν οι οικονομικές χορηγίες, με σημαντικότερη αυτή της Χάριετ Γουίβερ και η έναρξη της δημοσίευσης του magnum opus του, του «Οδυσσέα», σε συνέχειες στο περιοδικό «Little Review» των ΗΠΑ.
Η δημοσίευση, όμως, θα διακοπεί απότομα μετά τις κατηγορίες ότι το έργο είναι άσεμνο και την καταδίκη των εκδοτριών.
Το περιοδικό κατασχέθηκε και τα αντίτυπά του κάηκαν ενώ ο «Οδυσσέας», μια «αστική περιπέτεια» με κεφάλαια εμπνευσμένα από αυτά της «Οδύσσειας», που διαδραματίζεται στο Δουβλίνο, παρέμεινε απαγορευμένος στις ΗΠΑ μέχρι το 1933.
Τη δεκαετία του 1930, η αυξανόμενη φήμη του θα τον φέρει σε επαφή, για διάφορους λόγους, με σημαίνουσες προσωπικότητες όπως τον Ματίς, τον Μπέκετ, τον Γιουνγκ, αλλά τα σοβαρά προβλήματα όρασης θα μειώσουν τους αχαλίνωτους, κάποτε, ρυθμούς συγγραφής.
Το τελευταίο βιβλίο του, «Η αγρύπνια των Φίννεγκαν», ένα δυσπροπέλαστο, πελώριο γλωσσικό παιχνίδι, δίχασε τους κριτικούς, πολλοί εκ των οποίων το βρήκαν ακατανόητο και ανερμάτιστο.
Το 1941 θα αφήσει την τελευταία του πνοή στη Ζυρίχη, σε ηλικία 59 ετών, μετά από προβλήματα στο στομάχι.
Μια τέτοια πλούσια ζωή γεμάτη τέχνη είναι δύσκολο και παρακινδυνευμένο να σκιαγραφηθεί σε 220 σελίδες μιας βιογραφίας σε κόμικς.
Αυτή είναι, άλλωστε, και η αιτία που μέχρι σήμερα το πολυδιάστατο έργο του Τζέιμς Τζόις μελετάται διεξοδικά και προκύπτουν διαρκώς νέα στοιχεία, νέες απόψεις, νέα δεδομένα.
Ο Θαπίκο δεν επιδιώκει να «πει τα πάντα». Επιλέγει τα ορόσημα της καριέρας του Τζόις και με γρήγορους ρυθμούς καλύπτει το σύνολο σχεδόν του έργου του.
Στα θετικά της προσπάθειας συγκαταλέγεται το χιούμορ με το οποίο επενδύει πολλές από τις εικονογραφικές αποδόσεις διαφόρων περιστατικών και η τεκμηρίωση ως προς τα μέρη που σχεδιάζει.
Ωστόσο, η απόπειρά του να μεταφέρει σε κόμικς τη ζωή ενός από τους μεγαλύτερους μοντέρνους συγγραφείς χαρακτηρίζεται, αναπόφευκτα, από μια αίσθηση αποσπασματικότητας και βιάσης.
Για τον αναγνώστη που είναι εξοικειωμένος με τον Τζόις, είναι σχεδόν βέβαιο ότι πολλά από τα αναφερόμενα γεγονότα στο κόμικς είναι γνωστά καθώς το έργο του σε προτρέπει, σε ωθεί από μόνο του να αναζητήσεις και να μάθεις.
Για τον αναγνώστη, όμως, που δεν έχει εντρυφήσει στο έργο του Ιρλανδού εμβληματικού συγγραφέα, αυτή η βιογραφία δεν έχει να προσφέρει πολλά. Ισως, μόνο να τον παρακινήσει να ξεκινήσει την ανάγνωση των έργων του Τζόις.
Κι αυτό δεν είναι λίγο. Αν το πετύχει, θα έχει πετύχει.
Περί διασκευών
Τα πιο γνωστά και αναγνωρισμένα λογοτεχνικά έργα μεταφέρονται συχνά σε κόμικς ή/και προσαρμόζονται σε κινηματογραφικές διασκευές.
Δεν είναι τυχαίο ότι το έργο του Τζέιμς Τζόις ξεφεύγει από αυτόν τον κανόνα, καθώς οι γλωσσικές ακροβασίες και οι αφηγηματικοί μοντερνιστικοί πειραματισμοί καθιστούν μια τέτοια απόπειρα τουλάχιστον ριψοκίνδυνη.
Ωστόσο, ο Robert Berry έχει ξεκινήσει εδώ και χρόνια να μεταφέρει σε κόμικς τον«Οδυσσέα», «ανεβάζοντας» στο διαδίκτυο σταδιακά τα κεφάλαια και μέσω του crowdfunding προσπαθεί να ολοκληρώσει το τιτάνιο αυτό έργο που τιτλοφορεί «Ulysses Seen».
O Henrik Lange, στο χιουμοριστικό «90 Κλασικά Βιβλία για Οσους δεν Εχουν Χρόνο», έχει κατορθώσει να αποδώσει τον «Οδυσσέα» σε τέσσερα όλα κι όλα καρέ!
Και ο πολύς Alan Moore, στο τελευταίο κεφάλαιο του «Promethea», όπου αποτίει φόρο τιμής σε ιδιοφυΐες του παρελθόντος, ανάμεσα στους Αϊνστάιν, Γιουνγκ, Χάιζενμπεργκ κ.ά., φυσικά συμπεριλαμβάνει και τον Τζέιμς Τζόις.
